Brzeg porośnięty trzciną

Szuwary

Rozróżniamy ok. 20 rodzajów szuwarów. W akwenach stanowiących morskie wody wewnętrzne najczęściej spotykany jest szuwar trzcinowy (Phragmitetum australis). W ujęciu przestrzennym wyróżniamy szuwar niski, znajdujący się bliżej brzegu, tworzony głównie przez turzyce oraz szuwar wysoki, który tworzą przede wszystkim trzcina pospolita, pałka szerokolistna oraz oczeret jeziorny.

Wydawałoby się, że szuwary porastające brzegi akwenów wodnych nie mają większego znaczenia tak dla przyrody, jak i człowieka. W przyrodzie jest jednak tak, że każdy element wchodzący w skład danego ekosystemu jest niezwykle istotny i potrzebny. Dla nas ludzi te z pozoru nieistotne trawy, utrudniające dostęp do wody, także mają niebagatelne znaczenie, nie tylko dlatego że jesteśmy częścią świata przyrody.

Szuwary w przyrodzie

W przypadku brzegów morskich z roślinnością szuwarową mamy do czynienia na akwenach w jakiś sposób osłoniętych od falowania, z jakim spotykamy się na brzegu graniczącym z otwartym morzem czy też dużymi zatokami. W przypadku brzegów morskich znajdujących się w zasięgu administracyjnym Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni, brzegi porośnięte szuwarami spotkać możemy głównie na Zalewie Wiślanym, który stanowi morskie wody wewnętrzne oraz w Zatoce Puckiej.

O tym, że szuwary przybrzeżne są istotnym elementem krajobrazu niech świadczy fakt, że zostały objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000 i zaklasyfikowane do siedliska przyrodniczego 1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny).

Szuwary porastające strefę przybrzeżną stanowią schronienie dla wielu gatunków ryb, ptaków oraz innych organizmów żywych, jak również miejsce ich rozrodu. Ponadto pełnią rolę naturalnego filtra dla substancji biogennych (definicja terminu - substancje biogenne w serwisie ekologia.pl), metali ciężkich (definicja terminu – metale ciężkie w serwisie teraz-srodowisko.pl) oraz środków ochrony roślin dostających się do zbiorników wodnych z lądu.

Ptaki szuwarów

Wśród roślinności szuwarowej spotkać możemy większość pospolitych gatunków ptaków np. perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), łabędzia niemego (Cygnus olor) czy łyskę (Fulica atra), licznie występującą na Zalewie Wiślanym zarówno w okresie lęgowym, jak i w trakcie migracji. W pasie szuwarów porastających brzegi zalewu gniazduje cała gama ptaków wróblowych. Wiosną i latem nad trzcinowiskami słychać charakterystyczny śpiew godowy trzciniaka (Acrocephalus arundinaceus), występują tu także lęgowe brzęczki (Locustella luscinioides), trzcinniczki (Acrocephlus scirpaceus), rokitniczki (Acrocephalus schoenobenus), potrzosy (Emberiza schoeniclus), a cierpliwy obserwator może zaliczyć spotkanie z wąsatką (Panurus biarmicus). Ponad łanami trzcinowisk niekiedy unosi się w locie charakterystyczna sylwetka błotniaka stawowego (Circus aeruginosus), którego gniazdo zlokalizowane jest z reguły pośród szuwaru trzcinowego. Jednym z rzadszych gatunków możliwych do spotkania na Zalewie Wiślanym jest hełmiatka (Netta rufina), która zasiedla zbiorniki o dużej powierzchni otwartej wody i szerokim pasie roślinności przybrzeżnej. Szczególnie ważna jest zwłaszcza obecność starych połamanych trzcinowisk, które chronią gniazda przed niszczącym wpływem falowania. Z wewnętrznych fragmentów trzcinowisk rozbrzmiewa przypominające odgłos dmuchania w butelkę buczenie bąka (Botaurus stellaris), jednego z kilku przedstawicieli czaplowatych, jakiego można tu spotkać. Na granicy pasa szuwarów i otwartej wody często można obserwować sylwetki polujących czapli: białej (Egretta alba) i siwej (Ardea cinerea). Ta ostatnia gniazduje nieopodal w jednej z największych kolonii lęgowych w kraju, w okolicach Kątów Rybackich.

Szuwary w ochronie brzegów

Te zbiorowiska roślinne przyczyniają się również do ochrony brzegów morskich oraz infrastruktury znajdującej się w strefie brzegowej. Kluczowym elementem w tym aspekcie, jest zdolność do tłumienia energii fal, które nie są w stanie wyrządzić zniszczeń na brzegu. Wygaszając energię i zmniejszając wysokość fal nacierających na brzeg, trzcinowiska redukują też zagrożenie powodzią od strony wód morskich. Jeszcze jedną zaletą szuwarów w kontekście ochrony brzegów jest ich zdolność do ograniczenia zjawiska wstępowania lodu z wody na ląd. Z taką sytuacją mamy niekiedy do czynienia w okresie zimowym lub wczesnowiosennym, kiedy to wiatry wiejące prostopadle do linii brzegowej generują fale, które wpychają kry lodowe unoszące się na powierzchni wody na brzeg. Zjawisko to potrafi czasem wyrządzić niemałe szkody i straty w mieniu, co dość dobrze widać na zdjęciach zamieszczonych poniżej.

Zagrożenia

Największym zagrożeniem dla szuwarów porastających brzegi zbiorników wodnych jest presja wywierana przez ludzi. Szuwary mają to do siebie, że całkiem skutecznie ograniczają dostęp do wody. Dlatego też stanowią przeszkodę dla rozwoju gospodarki oraz turystyki związanej z dostępem do zbiorników wodnych. Trzcina jest poza tym cennym surowcem pozyskiwanym nadal na szeroką skalę.

Podsumowanie

Roślinność porastająca brzegi akwenów morskich, jezior oraz rzek, zwana potocznie szuwarową, to bardzo istotny element ekosystemu, nie tylko ze względu na opisane powyżej powody takiego stanu rzeczy. Same w sobie również stanowią ciekawe z punktu widzenia botaniki oraz ochrony przyrody zbiorowiska roślinne. Doceńmy więc te z pozoru nieistotne trawy, bo bez nich otaczający nas świat – ekosystem, którego częścią jesteśmy, byłby uboższy.