Brzeg klifowy

W warunkach polskiej strefy brzegowej, klify nadmorskie powstały poprzez podcinanie przez morskie fale wzgórz morenowych, utworzonych podczas wycofywania się lądolodu. Tworzy je materiał naniesiony w czasie zlodowacenia. Na polskim wybrzeżu obserwujemy:

1. klify zbudowane z piasków, porośnięte najczęściej borem sosnowym lub mieszanym (definicja terminu las iglasty w serwisie pl.wikipedia.org), rosnącym na glebach bielicowych,
2. klify piaszczysto-gliniaste oraz gliniaste, porośnięte przeważnie lasem bukowym (definicja terminu las liściasty w serwisie pl.wikipedia.org), rosnącym na glebach brunatnych.

Klify możemy podzielić na aktywne oraz nieaktywne (definicja terminu klif w serwisie pl.wikipedia.org).

Klify aktywne

Są to utwory ustawicznie niszczone, z osuwającymi lub obrywającymi się masami ziemnymi. Charakteryzują się abrazją (definicja terminu abrazja w serwisie pl.wikipedia.org), zarówno od strony morza jak i lądu. Zdarza się bowiem tak, że mimo odcięcia wpływu fal morskich na podstawę klifu, ten osuwa się pod wpływem obciążenia spowodowanego znacznym nasiąknięciem wodami opadowymi. Taka sytuacja występuje w Jastrzębiej Górze, gdzie za sprawą specyficznej budowy geologicznej, tj. przewarstwień frakcji gliniastych w utworach piaszczystych, dochodzi do ześlizgiwania się obciążonych wodami opadowymi mas ziemnych. Przy dużych opadach bądź roztopach wierzchnia, piaszczysta warstwa ziemna jest mocno nasiąknięta wodą, której filtracja w głąb klifu utrudniona jest przez warstwy gliny. Na skutek tego górna warstwa ześlizguje się w kierunku morza.

Klify nieaktywne (martwe)

Są to klify znajdujące się poza zasięgiem fal przybojowych, niepodlegające aktualnie procesom abrazyjnym. Wywodzą się z klifów aktywnych i w praktyce zawsze mogą na powrót się uaktywnić, w sytuacji gdy ich podstawy ponownie znajdą się w zasięgu fal morskich lub zmienią się stosunki wodne. Zbocza takich klifów porasta roślinność niska oraz wysoka, która stabilizuje zbocza klifowe.

Zagrożenia dla brzegów klifowych

Głównym zagrożeniem dla brzegów klifowych jest abrazyjna działalność fal morskich. Jednakże osuwanie się mas ziemnych na skutek wpływu wód powierzchniowych, jak również antropopresja w znacznym stopniu przyczyniają się do degradacji klifów.

Najczęściej występującym zagrożeniem dla trwałości, niezmienności i stabilności brzegów klifowych jest podmywanie ich podstaw przez fale sztormowe, które dzięki dużej energii, z jaką uderzają w brzeg są w stanie wywoływać jego abrazję. Jednakże oddziaływanie morza na brzeg nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na kondycję klifów. Równie groźne są osuwiska powodowane przez wody opadowe oraz niekontrolowane spływy wód powierzchniowych po stokach klifów. Zjawiska te prowadzą do destabilizacji i postępującej degradacji klifów. Nie mniej istotnym zagrożeniem jest antropopresja, czyli wpływ człowieka na środowisko. W przypadku brzegów klifowych, negatywny wpływ nas – ludzi – polega na wydeptywaniu dzikich ścieżek, przez co niszczone są gleby, w wyniku czego uruchamiane zostają procesy wymywania i wywiewania coraz większych mas materiału, z którego zbudowane są klify. W skrócie rzecz ujmując, przyczyniamy się do erozji klifów zarówno schodząc poza wyznaczonymi zejściami, jak i wspinając się w górę zbocza klifowego. Oba te zachowania niosą również całkiem spore ryzyko oberwania czy też zsunięcia się mas ziemnych i przysypania osoby, która akurat znalazła się niżej.

Zabudowa korony klifu także wpływa negatywnie na jego stateczność. Obciążenia generowane przez budynki usytuowane blisko klifu powodują, że nigdy nie można mieć pewności, czy klif wytrzyma obciążenie i się nie osunie lub oberwie. Oczywiście istnieją ograniczenia co do zabudowy w bezpośrednim sąsiedztwie brzegów klifowych, jednak często bywa tak, że na skutek postępującej erozji, zagrożone stają się budynki zbudowane w dużej odległości od krawędzi klifu.

Zagrożeniem, zwłaszcza dla krawędzi klifu, mogą być również drzewa przy niej rosnące. Z jednej strony bryły korzeniowe drzew i krzewów utrzymują wilgoć i stabilizują krawędź klifu, przez co mają pozytywny wpływ na jego stabilność, z drugiej zaś tę krawędź destabilizują. Dzieje się tak podczas silnych wiatrów, które kołysząc całym drzewem, powodują, że rusza się również bryła korzeniowa, na skutek czego następuje obluzowanie i osypywanie się piasku. W efekcie drzewo traci oparcie w podłożu i zsuwa się w dół. Oczywiście nie wszystkie drzewa leżące na stoku klifowym lub u jego podnóża spadły na skutek oddziaływania wiatru. Większość drzew, które spadły z klifu, znalazła się tam wskutek podcięcia brzegu przez fale morskie i oberwania fragmentu ściany klifu.

Nieco inaczej sprawa ma się z drzewami porastającymi klify zbudowane z utworów gliniastych. W tym przypadku drzewa rosnące przy krawędzi klifu mają korzystny wpływ na jego stabilność, bowiem gliniaste podłoże nie jest tak podatne na erozję w wyniku drgań przenoszonych na bryłę korzeniową, a generowanych przez wiatry, które kołyszą drzewami.

Ponadto korzenie zatrzymują wilgoć w wierzchnich warstwach gleby, przez co ograniczają wietrzenie skał macierzystych. Drzewa na krawędziach klifów gliniastych mogą przyczyniać się do obrywania się mas ziemnych, gdyż obciążają i tak już mocno nadwątloną strukturę klifu przy jego krawędzi.

Dobrze znanym i efektownym przykładem klifu gliniastego jest klif w Gdyni Orłowie, zwany „klifem orłowskim”, który stanowi swoistą wizytówkę miasta. Znajduje się w granicach rezerwatu Kępa Orłowska. Charakterystyczna pionowa ściana klifu zbudowana jest z gliny zwałowej. Niestety utwór ten występuje w postaci soczewki otoczonej materiałem złożonym z piasku oraz iłu, w związku z czym w przyszłości zostanie rozmyty i zniknie z krajobrazu. Z roku na rok bowiem obserwowana jest stopniowa abrazja tego urokliwego skrawka lądu.

Sposoby ochrony brzegów klifowych

Brzegi klifowe nie posiadają naturalnego systemu ochrony przed sztormami w postaci szerokiej, odpowiednio wyprofilowanej plaży oraz pasa wydm. Plaże zazwyczaj są wąskie, płaskie i kamieniste, w związku z czym w żaden sposób nie wyhamowują energii fal. Dlatego też trudno jest chronić wybrzeża tego typu. Jednakże podejmuje się działania mające na celu zmniejszenie energii fal uderzających w brzeg. Przykładem takiego działania są kamienne progi podwodne usytuowane przy „klifie orłowskim”

oraz konstrukcje mające za zadanie bezpośrednio zabezpieczyć stok klifu, jak np. zabezpieczenie za pomocą gabionów, czyli koszy wykonanych z metalowej siatki, wypełnionych kamieniami.

Z tego typu konstrukcją hydrotechniczną mamy do czynienia w Jastrzębiej Górze, między wejściami na plażę nr 24 a 25. Obecnie umocnienie wymaga remontu, gdyż na skutek oddziaływania wód opadowych uległo znacznym uszkodzeniom.

Brzeg klifowy chronić można także na inne sposoby. Jednym z nich są konstrukcje hydrotechniczne typu ciężkiego, jak np. opaska betonowa z narzutem kamiennym. Konstrukcje tego typu znajdują się między innymi w centrum Gdyni, w gdyńskiej dzielnicy Oksywie oraz w Rozewiu.

Opaska widoczna na zdjęciu powyżej ma za zadanie odciąć wpływ fal morskich na podstawę klifu, w efekcie czego powstrzymuje abrazję, dzięki czemu kształt linii brzegowej nie zmienia się. Tak zabezpieczony klif staje się klifem nieaktywnym, choć w tym przypadku możemy mówić o klifie częściowo aktywnym, gdyż od kilkunastu lat obserwowane są tąpnięcia skutkujące obrywami. Dzieje się tak na skutek nadmiernego obciążenia mas ziemnych w okresie zimowo-wiosennym, kiedy ziemia nasiąka wodami z roztopów i zwyczajnie robi się ciężka.

Wybrzeża klifowe chronione są również za pomocą ostróg, czyli rzędów drewnianych pali wbitych jeden przy drugim, prostopadle do linii brzegu, oraz poprzez refulowanie, czyli naniesienie piasku pobranego z dna morskiego na plażę. Zadaniem ostróg jest skrócenie długości fali, a co za tym idzie zmniejszenie poziomu energii, z jaką uderza ona o brzeg. Natomiast refulując piasek na brzeg, podnosimy rzędną, poszerzamy i profilujemy w celu uzyskania plaży o odpowiednim stopniu nachylenia, wynoszącym 1:40 (1 metr wysokości na odcinku 40 metrów), która wygasza energię fali, nie pozwalając jednocześnie na zbyt szybkie zabranie przez morze narefulowanego urobku.

Podsumowanie

Brzegi klifowe to piękne i niezwykle cenne formacje, które stanowią również siedliska podlegające ochronie w ramach sieci Natura 2000. Dlatego tak ważne jest, aby każdy z nas wziął odpowiedzialność za zachowanie tych siedlisk w niezmienionym stanie. Bez pomocy społeczeństwa służby ochrony wybrzeża nie są w stanie skutecznie chronić wybrzeży klifowych. To od nas wszystkich i od naszych postaw zależy to, jak wyglądać będzie nasze otoczenie.